ስእላዊ መግለጺ ፣ ውጥረት፣ ቅዛነት ፣ ጭንቐት : PTSD

ተዋጢርካ እንተ’ለኻ ኾንካ ነዚ ዝስዕብ ክትገብር ትኽእል 

• ንዓርክኻ ወይ ንዝኾነ ትፈልጦ በጽሒ ከመይ ከም ዘሎኻ ኣካፍሎ ። እዚ ብዙሕ ግዜ ጽቡቕ ንክስምዓካ ይገብር ። 
• ጽቡቕ ክትምገብን ክትድቕስን ፈትን።
• ተንቀሳቐስ፣ ንኣብነት ብእግርኻ ተዛወር ወይ ኣካላዊ ምንቅስቃስ ግበር።
• ትፈትዎ ነገር ግበር፣ ንኣብነት ምስ የዕሩኽትኻ ምዃን ወይ ሙዚቃ ምስማዕ።
• ከም ተዕርፍ ዝገብር ዝ ሰማምዓካ መንገዲ ርኸብ። ንኣብነት ናይ እስትንፋስ ምቑጽጻር - ልምምድ ፈትን።
•  ስለምንታይ ተዋጢርካ ከም ዘለኻ ሕሰብ። ገለ ባዕልኻ ክትቕይር ትኽእል’ዶ ? ዝመጹልካ ሓሳባት ጽሓፎም።
• ተትክኽ ዲኻ? ከተቋርጾ ፈትን።

ስምዒት ጓህን ድኻምን

ጕሁይ፣ ድኹምን ጭንቑን ኴንካ  ይስምዓካ’ዶ ? ምናልባት ኣብ ትፈትዎም ዝነበርካ ነገራት ተገዳስነት ኣጉዲልካ’ዶ? እዚ ቅዛነት ይበሃል።

ምናልባት ስለምንታይ ከምዚ ይስምዓካ ኣሎ ትፈልጥ ትኸውን። ንኣብነት ሕምቕ ነገራት እንድሕሪ ኣጋጢሙ፣ ሂወት እንተ ተቐይሩ ወይ ጽምዋ እንተ ተሰሚዕካ። ጓህን ጭንቐትን ብዘይ ዝኾነ ፍሉይ ምኽንያት’ውን ክስምዓካ ይኽእል እዩ።

ኣብ መጻኢ ኵሉ ጊዜ ሕማቕ ዝስምዓካ ክመስለካ  ይኽእል ይኸውን። ግን መብዛሕትኡ ግዜ ይገድፈካ እዩ። እንደገና ሕጉስ ክትከውን ትኽእል ኢኻ።

እዚ ዝስዕብ ክትገብር ትኽእል

•  ስምዒታትካ ከተጥፍኦም ኣይትፈትን፣ ክመጹ ኣፍቅደሎም። ምብካይ ወይ ምሕራቕ ቁቡል እዩ።
•  ንዓርክኻ ወይ ንዝኾነ ትፈልጦ በጽሒ ስምዒታትካ ኣካፍሎ ። እዚ ብዙሕ ጊዜ ደስ ከም ዝብለካ ይገብር ።
•  ጽቡቕ ክትምገብን ክትድቕስን ፈትን።
•  ተንቐሳቐስ፣ ንኣብነት ብእግርኻ ተዛወር ወይ ኣካላዊ ምንቅስቓስ ግበር።
•  መዓልታዊ ደገ ክትወጽእ ፈትን። ብርሃን ቀትሪ ጽቡቕእዩ ንዓኻ።
•  ትፈትዎ ነገር ግበር፣ ንኣብነት ምስ የዕሩኽትኻ ምኳን ወይ ሙዚቓ ምስማዕ።
•  እንታይ ከም ዝስምዓካ ዘሎ ጽሓፎ።
•  ውጥረት ይስምዓካ ኣሎ ድዩ? ስለምንታይ ተዋጢርካ ከም ዘለኻን ገለ ባዕልኻ ክትቕይሮ ትኽእል ነገር እንተ’ሎ ኾይኑን ሕሰብ።

ንነዊሕ ግዜ ምጉሃይ

ንልዕሊ ክልተ ሳምንታት ወይ ልዕሊኡ  ጓህን ድኻምን እንተ ተሰሚዑካ ኣብ ከቢድ ጓሂ (deprimerad) ክትህሉ ትኽእል ኢኻ። እዚ ብርቲዕ ድኻምን፣ ድቓስ ምእባይን ክገብረልካ ይኽእል። ካብ ንብር ወጻኢ ኣዚኻ ክትጠሚ ወይ ከይትጠሚ ትኽእል ኢኻ። ናይ ምትኳር ዓቕምኻ ክጎድልን ብቕሊሉ ክትቕጣዕን ትኽእል። ቅድሚ ሕጂ ትፈትዎም ዝነበርካ ነገራት ከሰልችውኻ ወይ ትርጉም ዘይብሎም ኮይኖም ክስምዑኻ ይኽእሉ። ምናልባት ብጣዕሚ ብዙሕ ትሓስብ ትህሉ። ብሂወት ምንባር ኣይክእልን ኢየ ኢልካ ክትሓስብ ክትጅምር ትኽእል።

ኣብ ከምዚ ኩነታት ጽቡቕ ንክስምዓካ ሓገዝ ከድልየካ እዩ። ምስ ungdomsmottagning, vårdcentral, barn- och ungdomspsykiatrin (bup) ወይ psykiatrisk mottagning ተራኸብ. ተመሃራይ እንተኾንካ ናብ skolsköterskan ወይ skolkuratorn ክትከይድ ትኽእል።

ጭንቐት

ብርቱዕ ፍርሒ ወይ ሻቕሎት ይስምዓካ’ዶ ? እዚ ምልክት ናይ ጭንቐት ክኸውን ይኽእል እዩ። ጭንቐት ብከቢድ ኣብ ኣካላትና ክስምዓና ይኽእል። ኣብ ኣፍልብኻ ጸቕጢ ክገብረልካ ይኽእል። ልቢ ብቑልጡፍ ወይ ብብርቱዕ ሓይሊ ትሃርም ናይ ምስትንፋስ ሕጽረት’ውን ክገብር ይኽእል። ቃንዛ ከብዲ ይገብረልካ ወይ ከንጸራርወካን ይኽእል። ካብ ግህዶ ዝረሓቐ ወይ ውን ከም ኣብ ሃለውስያ ዘለኻ ኮይኑ ክስምዓካ  ይኽእል።

ምናልባት ምኽንያት ጭንቐትካ ትፈልጦ ትኸውን። ግን ምኽንያቱ ከይፈለጥካ ክትጭነቕ እውን ትኽእል ኢኻ።

ሃንደበትን ብብርቱዕ ሓይልን ዝመጽእ ጭንቐት (panikångest) ራዕዲ ጭንቀትይበሃል።

ጭንቐት ምህላው ኣዝዩ ኣፍራሒ ኾይኑ ክስምዓካ ይኽእል እዩ። ሓደሓደ ግዜ ካብ ቍጽጽርካ ወጻኢ ኾይኑ ክስምዕካ ይኽእል። ግን ጭንቐት ሓደገኛ ኣይኮነን። ባርህያዊ መልሰግብሪ ናይ ኣካላትና እዩ። ጭንቐት ኩሉ ግዜ ይገድፍ እዩ።

ጭንቐት እንተለካ ክትገብሮም ትኽእል ነገራት

• ዋላ እካ ጭንቐት እንተሎካ እቲ ክትገብሮ ዝሓሰብካ ነገራት ምግባር ቀጽሎ። ድሕሪ ቁሩብ ግዜ እቶም ሕማቕ ስምዒታት ክጎድሉ ክትሪኦም ኢኻ።
• ንዓርክኻ ወይ ንዝኾነ ትፈልጦ በጽሒ ስምዒታትካ ኣካፍሎ ። 
• ጽቡቕ ክትምገብን ክትድቕስን ፈትን።
• ተንቐሳቐስ፣ ንኣብነት ብእግርኻ ተዛወር ወይ ውን ኣካላዊ ምንቅስቃስ ግበር።
• ትፈትዎ ነገር ግበር፣ ንኣብነት ምስ የዕሩኽትኻ ምኳን ወይ ሙዚቃ ምስማዕ።
• ተጨኒቕካ ኣለኻ ዲኻ? ስለምንታይ ተጨኒቕካ ከም ዘለኻን ገለ ባዕልኻ ክትቕይሮ ትኽእል ነገር እንተ’ሎ ኾይኑ ሕሰብ።
• ተትክኽ ወይ ትምባኾ ትጥቐም ዲኻ? ከተቓርጾ ወይ ከተጉድሎ ፈትን።
• ኣልኮላዊ መስተን ድሮጋን ኣወግድ። ዝያዳ ጭንቐት ከስዕቡ ይኽእሉ እዮም።
• ብዛዕባ ጭንቐት ብዝያዳ ኣፍልጦ ደልብ፣ ንኣብነት ብምንባብ ወይ ብዛዕብኡ ንዝፈልጡ ሰባት ብምውካስ።

ድሕሪ ጽንኩር ኩነታት ዝስዕብ ሕማቕ ስምዒታት - PTSD

ብዛዕባ ዘፍርሓካ ኣጋጣሚ ብዙሕ ትሕስብ’ዶ? ድቓስ ክኣብየካ ይኽእል፣ ዘባህርር ሕልሚ ትሓልም፣ ትደክምን ትሓዝንን፣ ኣብ ኣካላትካ ቃንዛ ይስምዓካ፣ ትቑጣዕን ናይ ምትካር ዓቕምኻ ይጎድልን። ምናልባት ብዛዕባ እቲ ዘጋጠመካ ክትሓስብን ክትዛረብን ብፍጹም ኣይትደልን ትኸውን። እዚ ምልክታት ናይ posttraumatiskt stressyndrom, PTSD (ሕማም ጭንቀት ድሕረ ስንባደ) ክኸውን ይኽእል።

ዋላ’ውን ነዊሕ ግዜ እንተሓለፈ ፍርሕን ሕማቕ ስሚዕትን ክህልወካ ይኽእል። ኣዝዩ ከቢድ ክኸውን ይኽእል እዩ፡ግንከምዚ ምኳኑ  ዘይልሙድ ነገር ኣይኮነን።

መብዛሕትኡ ግዜ እቶም ዝኸበዱ ስምዒታት ድሕሪ ቑሩብ ጊዜ ይጠፍኡ እዮም። ግን ነዊሕ ግዜ’ውን ክጸንሑ ይኽእሉ እዮም። ወይ  አንደገና ክምለሱ ይኽእሉ። ኣብ ከምዚ ኩነታት ውሕስነትን ጽብቕ ሂወትን ንክህልወካ ሓገዝ ይድልየካ።

ድሕሪ ጽንኩር ኩነታት ሕማቕ ምስ ዝስምዕካ እዚ ዝስዕብ ክትገብር ትኽእል

• ንዓርክኻ ወይ ንዝኾነ ትፈልጦ በጽሒ ስምዒታትካ ኣካፍሎ ። እዚ ብዙሕ ግዜ ከም ዝሕሸካ ይገብር ።
• ምስ ungdomsmottagning,  vårdcentral, bup ወይ psykiatrisk mottagning ተራኸብ።. ተመሃራይ እንተኾንካ ን skolsköterskan ወይ ን skolkuratorn ክትውከስ ትኽእል።

ኣዚኻ ሕማቕ እንተ’ሎካ ኾንካ ሕክምና ድለ

ምስ ungdomsmottagning, vårdcentral ወይ barn- och ungdomspsykiatrin (bup)ተራኸብ። ተመሃራይ እንተኾንካ ን skolsköterskan ወይ ን skolkuratorn ክትውከስ ትኽእል።

ንስኻ ወይ ካልእ ሰብ ኣዝዩ ሕማቕ እንተተሰሚዒኩምን  ብህጹጽ ሓገዝ አንተ ኣድልዩን ናብ 112 ደውል  ወይ ምስ psykiatrisk akutmottagning ተራኸብ። ናበይ ከም እትኸይድ ንምፍላጥ ናብ 1177 ደውል። እንተ ኣድልዩካ ንትፈልጦ ሰብ ሓገዝ ሕተት።